Weerstand, we hebben er allemaal last van!

Weerstand, we hebben er allemaal last van!

Heb jij ook wel eens dat je door een opmerking van iemand in de weerstand schiet? 

Bij de maatschappelijke problemen die wij onderzoeken, stuiten wij regelmatig op weerstand tijdens de gesprekken met de doelgroep. Vooral als het een probleem is waar geen affiniteit mee is om welke reden dan ook. Het komt vaak voort vanuit een verlangen, waarachter een diepere wens verschuild zit. Gedragsverandering bij weerstand is lastig, maar niet onmogelijk. Weerstand geeft namelijk ook heel veel nuttige informatie. 

Wij nemen je mee in de signalen van weerstand, het ontstaan van weerstand, de vormen van weerstand en hoe je weerstand kunt omzetten in gewenst gedrag.

Twee denkprocessen

Volgens psycholoog Daniel Kahneman heeft de mens twee denkprocessen, bestaande uit ‘systeem 1’ en ‘systeem 2’. 

Systeem 1 bevat het automatische en intuïtieve proces. We geven een instinctieve automatische reactie op informatie op basis van emotie. Bij systeem 2 wordt er bewuster nagedacht en worden beslissingen genomen door ze te overwegen. Bij het ontstaan van weerstand naar aanleiding van informatie gaat het vaak volgens systeem 1. 

De signalen van weerstand

Weerstand is een gevoel van afweer en komt voort vanuit een emotie. Dit komt tot uiting in gedrag. Je kunt het herkennen aan bijvoorbeeld het ontwijken van een gespreksonderwerp, het onderwerp bagatelliseren, het onderwerp vergroten, het onderwerp weg- of uitlachen of het niet nakomen van afspraken. Een reactie vanuit weerstand is meestal primair en wordt gegeven op een directe manier. 

Het ontstaan van weerstand

Weerstand kan ontstaan door diverse situaties:

  • Door een situatie waarin je je onveilig voelt;
  • Door een situatie waarin je je aangevallen voelt;
  • Door een situatie waarin je het gevoel krijgt dat je in een hoek wordt gedreven;
  • Door een situatie waarin iemand je iets op wil dringen;
  • Omdat er iets wordt gezegd wat je als onprettig ervaart;
  • Als iemand een oordeel over je heeft;
  • Als je je gepasseerd voelt.


Drie vormen van weerstand

1. Het ‘reactance’ effect 

Eén van de heftigste vormen van weerstand is ‘reactance’. Reactance zien we op het moment dat een verandering wordt opgelegd aan een persoon. Diegene voelt zich op dat moment beperkt in zijn individuele vrijheid. Dit kan leiden tot een tegenreactie, zoals een felle, aanvallende reactie ter verdediging. Deze vorm van weerstand kan worden verminderd door in je interventie keuzes te geven of de stappen naar gedragsverandering te faseren in laagdrempelige, kleine acties.

2. Scepsis 

Bij de weerstandsvorm ‘scepsis’ gaat het niet over de reactie naar aanleiding van een campagne of interventie waarmee je een poging doet het gedrag te beïnvloeden. Het gaat hierbij over een vorm van wantrouwen richting de zender of de actie die wordt gevraagd. De ontvanger is sceptisch over de zender, want is de zender wel objectief? Of tegenover de actie; de ontvanger kan zich afvragen of de boodschap tijdelijk is. Er ontstaat weerstand tegenover de boodschap op het moment dat de ontvanger het gevoel heeft dat de boodschap binnenkort anders kan zijn. Men vraagt zich af wat de noodzaak is van de verandering.

Je kunt deze vorm van weerstand wegnemen of verkleinen door bijvoorbeeld zekerheid te bieden, zoals het geven van een garantie of door tijdig te communiceren, zodat de gevraagde acties in de toekomst liggen en de ontvanger de tijd krijgt om zich voor te bereiden. 

3. Inertia

Mensen zijn gewoontedieren en veel van ons staan niet vooraan in de rij als het gaat om veranderingen. We blijven liever bij het oude en vertrouwde, omdat dit veilig voelt. Je zou bijna zeggen dat we bang zijn voor het onbekende. Weerstand wat daaruit voortvloeit, noemen we ‘inertia’. Bij deze vorm zie je geen directe weerstand tegenover de verandering, maar de mens blijft liever bij het vertrouwde en neemt hierdoor een passieve houding aan. Het is lastig om deze vorm van weerstand te doorbreken, omdat het te maken heeft met de ingesleten gewoonten van de mens. Toch zijn er kansen om deze gewoonten te doorbreken! Weerstand dat voortkomt uit de angst voor het onbekende, kan worden gereduceerd door de voordelen te benoemen dat het nieuwe gedrag biedt. Ook is het effectief om het nieuwe gedrag te belonen, door het succes te vieren! 

Wat kun je met weerstand?

‘Weerstand’ is een onbewuste en directe reactie, wat vaak voortkomt uit emotie. Maar wat kun je ermee? Het onderzoeken van de houding, kennis en het gedrag dat ontstaat bij weerstand biedt veel inzicht in de leef- en beleveniswereld van jouw doelgroep! Je zult gaan begrijpen waarom de doelgroep op die manier reageert. Zo kom je erachter wat de barrières zijn die de doelgroep ervaart, waardoor zij momenteel nog niet overgaan tot het door jou gewenste gedrag. De groep met weerstand is niet het makkelijkste segment om in beweging te krijgen en een lange adem is nodig, maar niet onoverkomelijk…

Onze aanpak

Wij gaan op zoek naar de barrières (waar weerstand een gevolg van kan zijn), maar ook naar de motivaties die de doelgroep ervaart met betrekking tot het maatschappelijke probleem. Het onderzoek achterhaalt de kansen hoe barrières kunnen worden verkleind en motivaties kunnen worden benut voor beleid en programmering, alsmede de inzet, zoals campagnes, interventies of communicatie. 

Een voorbeeld van weerstand

Het Onderzoekshuis heeft onderzoek gedaan naar de motivaties en barrières van bewoners die in hoogbouw wonen voor het scheiden van gfe-afval (groente,- fruit- en etensresten). Uit het onderzoek bleek een vorm van weerstand, namelijk de ‘inertia’ vorm. Bewoners gaven aan het een opgave te vinden om het afval los in de gfe-container te gooien buiten de deur. Met name de trap en de lift op en af vormde een barrière. Ook werd het scheiden van het afval als barrière ervaren, omdat zij gewend zijn alles in dezelfde afvalbak te gooien. Het nadenken over welk afval wel of niet tot het gfe-afval behoort werd ervaren als belemmering. 

Naar aanleiding van dit onderzoek is er een startpakket ontwikkeld. In het startpakket ontvingen de bewoners gratis een klein afvalbakje voor in de keuken, zodat zij het gfe-afval konden opsparen. Zo hoefden zij niet bij ieder portie gfe-afval de lift te nemen of de trap op en af om naar de container te lopen. Ook zat er lijst in, waarop de bewoners met iconen en begrippen konden aflezen welk afval wel en niet tot gfe-afval behoort. Voordat het startpakket in gebruik werd genomen, is het eerst nog getest bij bewoners en aangescherpt op basis van behoeften van de doelgroep.

Bewoners werden op deze manier geholpen om hun oude patroon te doorbreken en hierdoor stonden ze positiever tegenover het scheiden van afval.

Het Onderzoekshuis is specialist in kwalitatief behoefteonderzoek onder doelgroepen en hanteert de principes van social marketing om inzicht te krijgen in de achterliggende redenen en drijfveren van de doelgroep om de juiste gedragsverandering te realiseren. Kwalitatief onderzoek – opleiding – strategie & coaching.

Wil je gratis sparren over gedragsverandering in relatie tot jouw maatschappelijke probleem?
Neem dan contact op met Ida Kersseboom door te bellen naar 06-24557911 of te mailen naar ida@onderzoekshuis.nl

Vond je dit artikel leuk?

Bel mij terug

"*" geeft vereiste velden aan

Naam*
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.